Khám Phá 4 Kỹ Thuật Chế Tác Gốm Sứ Bát Tràng Tinh Xảo

Khi cầm trên tay một sản phẩm gốm sứ Bát Tràng, bạn có cảm nhận được độ dày dặn của cốt đất, độ trong sâu của nước men và cái hồn của từng nét vẽ. Vẻ đẹp mà chúng ta nhìn thấy là kết tinh của một quá trình lao động đầy sáng tạo, đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc và đôi bàn tay khéo léo của người nghệ nhân. 

Bài viết này Gốm Bát Tràng sẽ cùng bạn vén bức màn bí mật, khám phá 4 công đoạn kỹ thuật cốt lõi nhất – từ tạo hình, trang trí, tráng men đến nung luyện – để hiểu trọn vẹn giá trị của một tác phẩm Bát Tràng đích thực.

1. Kỹ Thuật Tạo Hình: Thổi Hồn Cho Khối Đất Sét

Đây là công đoạn đầu tiên, định hình nên vóc dáng và hình hài cơ bản của sản phẩm từ khối đất sét thô. Tùy thuộc vào loại sản phẩm và ý đồ của nghệ nhân, có 3 kỹ thuật tạo hình chính được sử dụng.

• Chuốt tay trên bàn xoay

Đây là kỹ thuật truyền thống và giá trị nhất, đòi hỏi tay nghề bậc thầy của người nghệ nhân. Đất sét được đặt trên bàn xoay, và bằng sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa lực tay và tốc độ, người thợ sẽ “chuốt” khối đất thành hình dáng mong muốn. 

Kỹ thuật này thường được dùng cho các sản phẩm có tính độc bản cao như lọ hoa, bình gốm nghệ thuật, mang lại vẻ đẹp mềm mại, tự nhiên và không bao giờ có hai sản phẩm giống hệt nhau.

Vuốt tay thủ công tạo hình cho sản phẩm gốm sứ

• Đổ rót vào khuôn

Với kỹ thuật này, đất sét ở dạng lỏng (hồ) sẽ được đổ vào khuôn thạch cao có hình dáng định sẵn. Khuôn thạch cao sẽ hút nước, để lại một lớp đất sét dày đều bám vào thành khuôn. 

Phương pháp này giúp tạo hình các sản phẩm như ấm trà, cốc sứ, lọ hoa,… một cách nhanh chóng, đảm bảo sự đồng đều về chất lượng và kích thước cho hàng loạt sản phẩm.

Phương pháp đổ rót vào khuôn thạch cao tạo hình các sản phẩm đồng đều, chuẩn kích thước

• In khuôn (In dập)

Đất sét dẻo được đặt vào giữa lòng một chiếc khuôn có sẵn kích thước, hoa văn. Sau đó, chiếc máy dập hiện đại sẽ ép chặt, dàn đều đất theo hình dáng khuôn. 

Kỹ thuật này giúp sản xuất các sản phẩm như bát, đĩa một cách nhanh chóng, đồng bộ. Ưu điểm là có thể tạo ra các hoa văn, họa tiết chìm trực tiếp ngay trong quá trình tạo hình.

Dù sử dụng khuôn, các công đoạn hoàn thiện, làm nguội sau đó vẫn đòi hỏi sự tỉ mỉ của người thợ để đảm bảo sản phẩm đạt chất lượng tốt nhất.

Tạo hình sản phẩm bằng khuôn đòi hỏi tay nghề thợ gốm thành thạo

2. Kỹ Thuật Trang Trí Hoa Văn: Ngôn Ngữ Của Nghệ Thuật

Sau khi sản phẩm được tạo hình và phơi khô, đây là lúc người nghệ nhân bắt đầu “vẽ” nên câu chuyện, thổi hồn cho tác phẩm. Vẻ đẹp của gốm Bát Tràng được quyết định phần lớn bởi sự đa dạng và tinh xảo của các kỹ thuật trang trí, từ những phương pháp thủ công giá trị nhất đến những kỹ thuật hoàn thiện tinh tế.

• Vẽ tay: Đây là kỹ thuật cốt lõi và giá trị nhất. Thợ gốm sử dụng bút lông để vẽ các họa tiết trực tiếp lên bề mặt gốm mộc bằng men lam hoặc men màu, tạo nên những đường nét mềm mại, có hồn và mang tính độc bản cao.

Thợ gốm vẽ tay thủ công hoa văn lên bát đĩa bằng cọ lông

• Đắp nổi: Nghệ nhân sẽ đắp thêm đất sét lên một số vùng trên sản phẩm rồi cắt tỉa, tạo hình để tạo ra các họa tiết có hiệu ứng 3D, mang lại cảm giác sống động, chân thực khi chạm vào.

• Khắc chìm: Sử dụng các dụng cụ chuyên dụng để khắc những đường nét sâu vào bề mặt gốm khi còn ẩm. Kỹ thuật này tạo ra hiệu ứng hoa văn chìm độc đáo, có chiều sâu tinh tế sau khi tráng men.

Họa tiết Đông Sơn Âu Lạc được khắc chìm trên nậm rượu Bát Tràng

• Đánh chỉ: Là kỹ thuật vẽ các đường chỉ mảnh mai xung quanh miệng, thân hoặc chân sản phẩm bằng men màu hoặc vàng kim. Những đường chỉ này có tác dụng tạo điểm nhấn, bo viền và hoàn thiện bố cục tổng thể cho họa tiết.

• Bôi men chảy: Một lớp men màu được bôi có chủ đích ở phần viền miệng sản phẩm. Khi nung ở nhiệt độ cao, lớp men này sẽ chảy tự do xuống thân, tạo ra những vệt màu ngẫu hứng, đẹp mắt và không bao giờ lặp lại.

• Dát vàng: Đây là kỹ thuật trang trí cao cấp nhất, thường được áp dụng trên các chi tiết đắp nổi. Nghệ nhân sẽ dát những lá vàng 24K thật lên bề mặt, tạo nên vẻ đẹp sang trọng, quyền quý và đẳng cấp cho các sản phẩm cao cấp.

Chi tiết hoa văn dát vàng trên hũ đựng trà tạo điểm nhấn sang trọng

• In Decal: Là kỹ thuật công nghiệp hiện đại, sử dụng decal in sẵn để dán lên bề mặt sản phẩm. Dù mang lại họa tiết sắc nét, đồng bộ, kỹ thuật này thiếu đi cái “hồn” và sự mềm mại của các phương pháp thủ công.

Họa tiết in trên bình hút lộc bằng phương pháp in decal hiện đại

3. Kỹ Thuật Tráng Men: Khoác Lên Lớp Áo Diệu Kỳ

Tráng men là công đoạn phủ một lớp men mỏng lên toàn bộ bề mặt sản phẩm, quyết định màu sắc, độ bóng và vẻ đẹp đặc trưng của gốm sứ Bát Tràng. 

Tùy thuộc vào kích thước và hình dáng của sản phẩm, người nghệ nhân sẽ áp dụng các kỹ thuật tráng men khác nhau, mỗi kỹ thuật đều đòi hỏi kinh nghiệm để đảm bảo lớp men được phủ đều và hoàn hảo.

• Nhúng men: Thợ gốm sẽ nhúng toàn bộ sản phẩm vào trong dung dịch men. Kỹ thuật này phù hợp với các sản phẩm nhỏ như bát, cốc, chén, đĩa, giúp men phủ kín cả trong lẫn ngoài một cách nhanh chóng.

• Dội men: Với các sản phẩm lớn như lộc bình, chum, chậu, nghệ nhân sẽ dội men trực tiếp lên toàn bộ bề mặt. Kỹ thuật này đòi hỏi kinh nghiệm và thao tác dứt khoát để men chảy đều, không bị đọng hay vón cục.
• Phun men: Dùng súng phun chuyên dụng để phủ một lớp men mỏng, mịn và đều lên các sản phẩm có bề mặt phức tạp hoặc cần tạo hiệu ứng chuyển màu.

• Láng men: Là kỹ thuật quét thủ công một lớp men lên bề mặt sản phẩm bằng cọ. Kỹ thuật này thường được dùng cho các chi tiết nhỏ hoặc những vị trí khó tiếp cận.

4. Kỹ Thuật Nung Sản Phẩm: “Vũ Điệu Của Lửa”

Đây là công đoạn cuối cùng và quan trọng nhất, quyết định sự thành bại của cả một mẻ gốm. Quá trình này không chỉ làm chín đất, làm chảy men mà còn tạo ra những biến đổi màu sắc kỳ diệu, bao gồm hai bước kỹ thuật chính.

• Chồng lò (Sắp xếp sản phẩm)

Đây là một nghệ thuật đòi hỏi kinh nghiệm dày dặn. Người thợ phải sắp xếp các sản phẩm vào lò một cách khoa học để tối ưu không gian và đảm bảo luồng nhiệt lưu thông đều. Các sản phẩm không được chạm vào nhau, được đặt trên các “con kê” chịu nhiệt để tránh dính men khi nung.

• Đốt lò (Kiểm soát nhiệt độ)

Sau khi chồng lò, người thợ sẽ bắt đầu đốt lò và kiểm soát nhiệt độ một cách nghiêm ngặt trong nhiều giờ. Gốm sứ Bát Tràng chuẩn được nung ở nhiệt độ từ 1200°C đến 1300°C để khử hoàn toàn tạp chất độc hại và đảm bảo độ bền vĩnh cửu cho sản phẩm. 

Sản phẩm được nung trong lò gas ở nhiệt độ cao

Quá trình này có thể diễn ra trong lò bầu truyền thống hoặc lò gas hiện đại, mỗi loại lò lại mang đến những hiệu ứng men đặc trưng riêng. Ngày nay, Xưởng Gốm Bát Tràng ưu tiên sử dụng lò gas giúp kiểm soát nhiệt độ chính xác, đảm bảo chất lượng sản phẩm đồng đều và ổn định.

Từ Đất Sét Đến Kiệt Tác Gốm Sứ Bát Tràng: Tổng Quan Quy Trình Hoàn Chỉnh

4 kỹ thuật trên là những công đoạn cốt lõi của một quy trình sản xuất tổng thể còn nhiều bước phức tạp hơn. Việc hiểu rõ toàn bộ hành trình của một sản phẩm sẽ giúp bạn thêm trân trọng giá trị lao động và tâm huyết của người nghệ nhân.

• Xử lý và pha chế đất: Đây là bước đầu tiên, quyết định độ bền của sản phẩm.
• Tạo hình: Định hình nên vóc dáng sản phẩm.
• Phơi sấy và sửa hàng mộc: Hoàn thiện sản phẩm trước khi trang trí.
• Trang trí hoa văn: Thổi hồn cho tác phẩm.
• Tráng men: Khoác lên lớp áo bảo vệ và làm đẹp.
• Nung sản phẩm: Công đoạn quyết định cuối cùng.
• Kiểm tra thành phẩm: Chọn lọc những sản phẩm đạt tiêu chuẩn.

Mỗi bước đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm dày dặn. Để có cái nhìn toàn cảnh, bạn có thể tham khảo bài viết chi tiết về quy trình 7 bước sản xuất gốm sứ thủ công của chúng tôi.

Làm Sao Để Nhận Biết Kỹ Thuật Chế Tác Trên Một Sản Phẩm?

Khi đã hiểu về các kỹ thuật, bạn hoàn toàn có thể tự mình nhận biết và đánh giá một sản phẩm gốm sứ. Đây là một kỹ năng thú vị giúp bạn cảm nhận sâu hơn vẻ đẹp của tác phẩm và tự tin hơn khi lựa chọn.

• Quan sát đáy sản phẩm: Đáy sản phẩm chuốt tay thường có vết cắt dây hoặc không phẳng tuyệt đối, trong khi sản phẩm đúc khuôn thường phẳng hơn.
• Cảm nhận bằng tay: Đưa tay sờ nhẹ lên bề mặt để cảm nhận các họa tiết đắp nổi hoặc những đường khắc chìm tinh tế.
• So sánh các họa tiết: Trên một sản phẩm vẽ tay, các họa tiết lặp lại (như những bông hoa) sẽ không bao giờ giống nhau 100%, đây chính là dấu hiệu của hàng thủ công giá trị.

Những mẹo nhỏ này cũng là một phần quan trọng trong checklist phân biệt gốm sứ Bát Tràng thật – giả mà bất kỳ người yêu gốm sứ nào cũng nên biết.

Tại Xưởng Gốm Bát Tràng, chúng tôi luôn minh bạch về quy trình và kỹ thuật chế tác để khách hàng có thể hoàn toàn an tâm về chất lượng. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào, đừng ngần ngại liên hệ hotline 0886.889.146 của chúng tôi để được giải đáp!